Dilimize bir çok kelime yanlış şekilde girmiş ve meşhur olmuştur. Gramer kaidelerine muhalefet eden bu kelimelerin kısm-i ekserisini Şemseddin Sami "hata-yı fahiş" olarak tesmiye etmiştir. Tabii artık dilimizin kılcaldamarlarından biri olan bu hatalı kullanımları çıkarmak da mümkün değildir. "Galat-ı meşhur, lugat-ı fasihten evlâdır." sözü de darb-ı mesel olmuştur.
Galat-ı meşhurlar genelde Arapça kelimelere Farsça ekler, Farsça kelimelere de Arapça ekler ilavesiyle meydana gelmiştir. Keza Türkçe kelimelere Arapça-Farsça eklerin getirilmesiyle de bazı hatalar meşhur olmuştur. Bu yazımızda bunlara misaller getireceğiz. Yalnız bazı hatalar var ki "galat-ı meşhur" dahi olsalar bu hatalı kullanımlardan mutlaka vazgeçilmelidir. Mesela;
"Kadir gecesi" diye bilinen, yazılan ve hatta TDK'da dahi bu surette imla edilen bu ifadesin aslı ve doğrusu "Kadr gecesi"dir. Yine Kur'an'da geçen suresin adı da "Kadir suresi" değil "Kadr suresi"dir. Kaldı ki zaten Kur'an-ı Kerim'de açık surette leyleti'l-kadr (لیلة القدر), sûratü'l-kadr (سورة القدر) geçmektekir. Kur'an'da bir surenin adı ve mübarek bir gecenin adını elbette Kur'an'da geçtiği gibi kadr (قدر) suretinde kullanmak zorundayız. Kur'an'a hürmeten bu hatadan meşhur dahi olsa vazgeçmeliyiz. Kaldı ki kadir (قدیر / قادر) kelimesinin manası ve imlası büsbütün farklıdır.
Gelelim özellikle arşiv belgelerinde karşılaştığımız galat-ı meşhur kelime örneklerine;
Arazi (اراضی): Arz (ارض) kelimesi hem müfret (tekil)'tir hem de cemi' (çoğul)'dir. Yaygın bir şekilde arazi kullanılmaktadır. Ki bu galat kaide hükmüne geçmiştir.
Fihrist (فهرست): Doğrusu fihris (فهرس)'tir. Te harfi zaid (fazla)'tir.
Çiftlikân (چفتلكات): Çiftlik Türkçe'dir. At (ات) eki Arapça'dır. Türkçe kelime üzerine Arapça ek getirilemez.
Perişaniyet (پریشانیت): Perişan Farsça'dır. İyet/iyyet (یت) eki Arapça'dır. Farsça bir kelime de Arapça ek alamaz.
Peşinen (پشیناً): Peşin Farsça'dır ve Farsça bir kelime Arapça'ya mahsus olan tenvin getirilmez.
Peşinat (پشینات): Arapça eklerden olan at (ات) eki Farsi kelime üzerine bina edilmiş. Yanlış.
Akdemce (اقدمجە): Akdem kelimesi ism-i tafdildir. Ce eki küçültme ekidir. Büyüklük ve küçüklük alametleri gramerce aynı kelimede kullanılamazlar.
Mahiye (ماهیە): Mah kelimesi Farsça'dır. Farsça kelimeler müzekker/müennes alameti olan ekleri alamazlar. Arapça'ya mahsustur.
Mekteb-i Rüşdiye (مكتب رشدیە): Doğrusu mekteb-i rüşdi olmalıydı. Rüştiye kelimesi müennesdir, ilk kelime olan mekteb ise müfred/tekil kelimedir. Tamlamalarda/terkiplerde ikinci kelime daima gramerce birinciye tabidir. Arapça bütün çoğul kelimelerin müennes olduğunu hatırlarsak mekatib-i rüşdiye ifadesi de doğru olurdu.
Mesire (مسیرە): Seyr kelimesi zaten ism-i mekandır. Bir kelime iki defa bir vezne tabi tutulmaz.
Daha bunlar gibi çokça galat-ı meşhurlar var. Özellikle terkip usulünde hatalar göze çarpmaktadır.
Bunun dışında Arapça bir kelimenin latince imlasında da hatalar görünmektedir. Yalnız bunlara "galat-ı meşhur" nazarıyla bakılamaz. Mesela 'îd (عید) kelimesini "ıyd" olarak imla edenler var. Oysa عید kelimesindeki ye harfi, harf-i medtir. Yani uzatma harfidir. Harf-i medi, sakin/cezimli yazmak çok büyük hatadır. Bu "din" (دین) kelimesini "diyn" olarak yazmaktan farklı değildir.
Kelimeleri yerinde ve doğru kullanmak çok mühimdir. Bu cihetle elimizin altında mu'teber lügatlerin olması elzemdir. Mutlaka Kamus-ı Türki'yi kütüphanenizde bulundurun, okuyun, eskitin.
Zafer Şık
